Lublin, Kath. Kathedrale St. Johannes Bapt. und Johannes Ev., Hauptaltar, Figuren der Hll. Adalbert, Stanislaus, Kasimir und Sigismund
Lublin, Katedra św. św. Jana Chrzciciela
i Jana Ewangelisty, ołtarz główny, figury śś. Wojciecha, Stanisława, Kazimierza i Zygmunta
i Jana Ewangelisty, ołtarz główny, figury śś. Wojciecha, Stanisława, Kazimierza i Zygmunta
Jezuici, sprowadzeni do Lublina 1582 z fund.
K o l e g i u m. Zakup czterech kamienic i początek budowy nowego kolegium na pn. od kościoła z fund. Barbary z Tarnowskich Zamojskiej, 1608–09; ukończone 1625 przy wsparciu Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Położenie fundamentów pod nowe skrzydło przed fasadą kościoła, 1632 (ukończone 1701). Drobniejsze remonty i przeróbki: 1713, 1722,1725, 1732. Po kasacie 1773 przekształcone w szkołę świecką; pozostałe budynki 1781 przekazane trynitarzom. Remont. i przebud. 1784; 1802 pożar; 1815–18 rozbiórka zabudowań przed fasadą kościoła. Drobniejsze remonty: po 1865, 1920, 1927. W czasie kampanii wrześniowej 1939 budynek całkowicie wypalony; 1958–65 odbud. z przeznaczeniem na archiwum państwowe. Cz. zach. na pn. od kościoła, złożona z trzech skrzydeł wokół prostokątnego dziedzińca, z których zach. piętrowe, w przyziemu otwarte arkadową loggią. Elewacja zach. skrzydła zach. opięta pseudopilastrami na wysokich postumentach; elewacja pn. skrzydła pn. z podziałami ramowymi i obramieniami okiennymi o wyróżnionych kluczach. Wnętrza gruntownie przekształcone.
W i e ż a Tr y n i t a r s k a wzn. 1693–99 nad wejściem do kolegium, przebud. 1821–23 w stylu romant. neogotyku (proj. A. Corazzi), odnawiana 1945–52. Ob. mieści muzeum diecezjalne. Trzy pierwsze kondygnacje na rzucie kwadratu, 3-osiowe, opięte lizenami. W polach bocznych nisze, nad nimi płyciny z dekoracją maswerkową. W przyziemiu szeroki ostrołukowy przejazd. Ostatnie piętro 8-boczne, z dużymi ostrołukowymi oknami, nad którymi okulusy, zwieńczona fryzem arkadkowym i attyką, nakryta hełmem z ostrosłupowym dachem.
, chorążego kor., późniejszego prymasa, i
, wojewody lubelskiego, osiedlili się początkowo w kamienicy przy murze miejskim, ofiarowanej przez
, wojewodę krak. Po wykupie sąsiednich domów, 1586 otworzyli kolegium i wznieśli obszerną drewn. kaplicę (spalona i odbud. 1589), która funkcjonowała do 1604. Proj. kościoła i kolegium wyk. 1584–86 [M. Christiani](p:https://transformation.digicult-verbund.de/metadata_rdf/ea4dc97b6) (niezrealizowane) i być może G.M. Bernardoni. Kościół wzn. zasadniczo 1586–1604 przy wsparciu Mikołaja Daniłłowicza i Zofii z Mieleckich Olelkowiczowej, pod kier. M. Hintza. Ukończenie kaplicy Olelkowiczowskiej 1615, fasady – 1617; 1630 zasklepienie prezbiterium, 1644 ukończenie kaplicy pd. Kościół remont. l. 60. XVII w. Wielki pożar (1752): zawalenie fasady i sklepienia; odbud. do 1754 wg proj. F.A. Koźmińskiego), pod kier. J. Zelnera. Przekształcenie naw bocznych w ciągi kaplic. Fasada przebud. 1821–23 (dodanie portyku) wg proj. A. Corazziego. Od 1832 katedra. Kolejne przebudowy fasady: 1841 i k. XIX w. Uszkodzony w wyniku niem. bombardowania 1939 (zniszczenie fasady i zakrystii, pożar dachu). Po wojnie rekonstr. fasady (w nawiązaniu do stanu 1823–41) oraz konserwacja malowideł. Wnętrze gruntownie konserwowane 1998–2005. K o ś c i ó ł orientowany, 1-nawowy, 3-przęsłowy z 1-przęsłowym prezbiterium równej wys., zamkniętym półkolistą apsydą. Przy nawie i prezbiterium cztery pary kaplic bocznych, połączonych ze sobą przejściami. Pod chórem muz. obszerna kruchta, po bokach której aneksy w przyziemiach wież otwarte do niej i do kaplic. Fasada poprzedzona portykiem toskańskim, na którym obszerny taras; powyżej 5-polowa, o polach naprzemian szerszych (z oknami) i węższych (z niszami i płycinami), zwieńczona attyką i niewielkim szczytem ujętym spływami. Po jego bokach wyodrębnione górne kondygnacje wież, znacznie węższe od dolnych, opięte pilastrami, nakryte smukłymi hełmami z 8-boczną glorietą. Okna kaplic półkoliste, nawy prostokątne, elewacje opięte pilastrami o uproszczonych kapitelach, zwieńczone fryzem konsolkowym. Wnętrze artykułowane zdwojonymi pilastrami, podtrzymującymi wyłamane belkowanie oraz gurty sklepienia. Poszczególne przęsła nawy i prezbiterium oraz kaplice przynawowe nakryte sklepieniami kopulastymi, para kaplic wsch. – kopułami. Wnętrze w całości pokryte bogatą dekoracją malarską, wyk. J. Meyer, 1756–57 (częściowo rekonstr. 1874–78 i po II wojnie światowej), ukazującą iluzjonistyczną architekturę i sceny figuralne. Na ścianach prezbiterium mal. portale; powyżej oraz w nawie nad arkadami kaplic sceny z Apokalipsy, po bokach okien sceny z życia świętych Janów. Na sklepieniach św. Jan Chrzciciel przed Herodem, Chrzest Chrystusa, Przemienienie Pańskie, Chrystus nauczający w świątyni. W kaplicach sceny z życia ich patronów (od zach. kolejno: św. św. Marii Magdaleny Pazzi i Jana Nepomucena, Franciszka Ksawerego i Archaniołów: Michała, Rafała i Gabriela, Ignacego Loyoli i Stanisława Kostki). W zakrystiach Triumf Wiary i Wypędzenie Heliodora. — Monumentalny ołtarz gł. (po 1650, przed 1654), 3-polowy,
z figurami św. św. Wojciecha, Stanisława, Kazimierza i Zygmunta oraz
obrazami Chrzest Chrystusa i św. Jan na Patmos. W kaplicach przynawowych ołtarze, ok. 1755, archit., z oknami włączonymi w zwieńczenia i figurami. W polach obrazy: Adoracja Trójcy św. Przez świętych, MB i wiernych, 2. poł. XVIII w. (przeniesiony z d. fary); św. Jan Nepomucen, ok. 1800; św. Trójca, ok. 1900 (mal. K. Alchimowicz); św. Michał, ok. 1900 (mal. J. Strzałecki) oraz św. św. Ignacy Loyola i Franciszek Ksawery, oba XVIII w. (szczególnie cenne, przeniesione z kolegiaty w Janowie Lubelskim). W arkadzie kaplicy św. Ignacego ołtarz z cudownym obrazem MB Częstochowska; w arkadzie kaplicy św. Franciszka ołtarz z obrazem Śmierć św. Józefa, 2. poł. XVIII w. Chrzcielnica brązowa, XIV w. (przeniesiona z d. fary); ambona neobarok., 1878, wyk. L. Kiessewetter; organy 1930. W prezbiterium obrazy Ostatnia Wieczerza i Salome z głową św. Jana Chrzciciela, mal. F. Lekszycki, 1667. W kaplicy MB d. ołtarz Krucyfiksu Trybunalskiego z fund. Jana Fryderyka Sapiehy, 1. poł. l. 40. XVIII w., wyk. J.E. Hoffman (przeniesiony z d. fary) i nastawa ujmująca portal zakrystii, ok. 1755, z figurami św. św. Anny i Joachima, l. 60. XVII w., oraz obrazem MB Niepokalana, XVIII w. Liczne nagrobki, m.in. Marcina Leśniowolskiego, ok. 1629 (w aneksie przy kruchcie), pierwotnie ze srebrną figurą zmarłego. K a p l i c a O l e l k o w i c z a, fund. wdowy po Janie Symeonie, ostatnim z książąt Olelkowiczów-Słuckich, wzn. zapewne 1596-1604, wykańczana 1609–15 (do wys. gzymsu tamburu), remont. 1912. Ośmioboczna, o ścianach opiętych przełamanymi pilastrami, wyłożonych brązowym marmurem, z niszami muszlowymi w bokach przekątniowych (w nich figury, ok. 1912). Czasza z dekoracją sztukatorską, l. 40. XVII w., i mal. scenami z życia św. Stanisława Kostki, 2. ćw. XVIII w. — Ołtarz, ok. 1755, pierwotnie z cudownym obrazem św. Stanisława Kostki, od 1832 z Krucyfiksem Trybunalskim. S k a r b i e c (w d. zakrystii) z bogatą kolekcją naczyń i szat liturgicznych, XV-XX w., m.in. złoty kielich, 1. poł. XVII w., fund. Anny Alojzy Chodkiewiczowej dla kolegium jezuitów w Ostrogu; monstrancja srebrna, ok. 1650; infuła Krzysztofa Szembeka, pocz. XVIII w., z licznymi starszymi klejnotami; ornaty z fund. bpa Bernarda Maciejowskiego, ok. 1600, i S. Wapowskiego, poł. XVII w.
K o l e g i u m. Zakup czterech kamienic i początek budowy nowego kolegium na pn. od kościoła z fund. Barbary z Tarnowskich Zamojskiej, 1608–09; ukończone 1625 przy wsparciu Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Położenie fundamentów pod nowe skrzydło przed fasadą kościoła, 1632 (ukończone 1701). Drobniejsze remonty i przeróbki: 1713, 1722,1725, 1732. Po kasacie 1773 przekształcone w szkołę świecką; pozostałe budynki 1781 przekazane trynitarzom. Remont. i przebud. 1784; 1802 pożar; 1815–18 rozbiórka zabudowań przed fasadą kościoła. Drobniejsze remonty: po 1865, 1920, 1927. W czasie kampanii wrześniowej 1939 budynek całkowicie wypalony; 1958–65 odbud. z przeznaczeniem na archiwum państwowe. Cz. zach. na pn. od kościoła, złożona z trzech skrzydeł wokół prostokątnego dziedzińca, z których zach. piętrowe, w przyziemu otwarte arkadową loggią. Elewacja zach. skrzydła zach. opięta pseudopilastrami na wysokich postumentach; elewacja pn. skrzydła pn. z podziałami ramowymi i obramieniami okiennymi o wyróżnionych kluczach. Wnętrza gruntownie przekształcone.
W i e ż a Tr y n i t a r s k a wzn. 1693–99 nad wejściem do kolegium, przebud. 1821–23 w stylu romant. neogotyku (proj. A. Corazzi), odnawiana 1945–52. Ob. mieści muzeum diecezjalne. Trzy pierwsze kondygnacje na rzucie kwadratu, 3-osiowe, opięte lizenami. W polach bocznych nisze, nad nimi płyciny z dekoracją maswerkową. W przyziemiu szeroki ostrołukowy przejazd. Ostatnie piętro 8-boczne, z dużymi ostrołukowymi oknami, nad którymi okulusy, zwieńczona fryzem arkadkowym i attyką, nakryta hełmem z ostrosłupowym dachem.
